Ffynhonnellau: www.historic-uk.com
Nid ydym yn gwybod llawer am Dewi, dim ond yr hyn gafodd ei ysgrifennu mewn cofiant yn 1090 gan Rhygyfarch, mab Esgob Ty Ddewi.
BYWYD CYNNAR
Ganed Dewi Sant tua 500 OC yn Sir Benfro. Yn ôl y chwedl, rhoddodd ei fam, Non, enedigaeth iddo ar ben clogwyn yn ystod storm ffyrnig, dyma leoliad capel Santes Non heddiw.
Roedd rhieni Dewi yn ddisgynyddion brenhinol Cymru. Roedd yn fab i Sandde, tywysog Powys a Non, merch Mynyw (a elwir bellach yn St David’s)
PREGETHU
Daeth Dewis santd yn bregethwr enwog, gan sefydlu aneddiadau mynachaidd ac eglwysi yng Nghymru, Llydaw a de-orllewin Lloegr – gan gynnwys, o bosib, yr abaty yn Glastonbury. Yn ôl pob sôn, gwnaeth Dewi bererindod i Jerwsalem, lle daeth â charreg yn ôl sydd bellach yn eistedd mewn allor yn Eglwys Gadeiriol Tyddewi, a adeiladwyd ar safle ei fynachlog wreiddiol.
Dilynodd Dewi Sant a’i fynachod fywyd syml, addawol. Roeddynt yn aredig y caeau â llaw, dilynwyd llawer o grefftau – roedd cadw gwenyn yn arbennig o bwysig. Roedd yn rhaid i’r mynachod gadw eu hunain yn cael eu bwydo yn ogystal â darparu bwyd a llety i deithwyr. Roeddent hefyd yn gofalu am y tlawd.
GWYRTHIAU
Yn ôl y chwedl fe berfformiodd Dewi sawl gwyrth yn ystod ei fywyd, digwyddodd y wyrth enwocaf pan oedd yn pregethu i dorf fawr yn Llanddewi Brefi. Pan gwynodd pobl yn y cefn na allent ei glywed, cododd y ddaear y safai arni i ffurfio bryn. Dywedir hefyd, yn ystod brwydr yn erbyn y Sacsoniaid, fod Dewi wedi cynghori ei filwyr i wisgo cennin yn eu het fel y gellir yn hawdd eu gwahaniaethu oddi wrth eu gelynion, a dyna pam mae’r genhinen yn un o symbolau Cymru nawr!
MARWOLAETH A DYLANWAD
Bu farw Dewi Sant ar y 1af o Fawrth – Dydd Gwyl Dewi – ym 589. Claddwyd ef ar safle Eglwys Gadeiriol Tyddewi, lle roedd ei gysegrfa yn lle pererindod poblogaidd trwy gydol yr Oesoedd Canol. Daeth ei eiriau olaf i’w ddilynwyr o bregeth a roddodd y dydd Sul blaenorol: ‘Byddwch lawen, cadwch y ffydd, a gwnewch y pethau bach yr ydych chi wedi’u clywed ac wedi fy ngweld yn eu gwneud.’ Mae’r ymadrodd ‘Gwneud y pethau bach mewn bywyd’ – yn dal i fod yn ymadrodd adnabyddus yng Nghymru.
Ar ôl iddo farw, ymledodd ei ddylanwad ymhell ac agos, yn gyntaf trwy Brydain ac yna ar y môr i Gernyw a Llydaw. Yn 1120, canoneiddiodd y Pab Callactus II David fel Sant. Yn dilyn hyn cyhoeddwyd ei fod yn Noddwr Saint Cymru. Cymaint oedd dylanwad Davids fel y gwnaed llawer o bererindodau i St. David’s, a phenderfynodd y Pab fod dau bererindod a wnaed i Ddafydd yn cyfateb i un i Rufain tra bod tri yn werth un i Jerwsalem. Mae hanner cant o eglwysi yn Ne Cymru yn unig yn dwyn ei enw.
A dyna stori ein Nawddsant!